osbo

Een mooie Franse uitdrukking, die niet goed te vertalen is. ‘De geest op de trap’ komt dicht in de buurt, maar dekt de Franse lading niet echt. Iedereen heeft er wel eens mee te maken gehad. Ook als je de uitdrukking niet zou kennen. Je hebt bijvoorbeeld een sollicitatiegesprek gevoerd of aan een discussie meegedaan. En dan opeens, ’s avonds als je naar bed gaat, schiet je te binnen wat je beter had kunnen zeggen: een andere formulering, een gevat antwoord of een afdoend argument. Te laat dus. Dat is l’esprit d’escalier. Lang heb ik gemeend dat de trap betrekking had op ‘de trap naar boven,’ waar de slaapvertrekken zijn en dus met het naar bed gaan. Als je geest ontspannen raakt. Maar bij nadere beschouwing ligt dat toch anders, heel anders zelfs. De uitdrukking heeft te maken met een trap naar beneden en wordt toegeschreven aan de schrijver en filosoof Denis Diderot. Hij bevond zich regelmatig in een gezelschap dat met elkaar aan het discussiëren was. In een soort sociëteit in een statig oud herenhuis, in het Parijs van de tweede helft van de achttiende eeuw. Geen dames, heel vreemd in feite want dames discussiëren als geen ander. Zal wel een herensociëteit geweest zijn. Er werd een opmerking gemaakt waardoor hij geheel uit zijn doen raakte. Een gevoelig typje dus, die Diderot. Hij had geen weerwoord en besloot meteen te vertrekken. Die oude herenhuizen beschikten over een souterrain, dat ongeveer een meter boven straatniveau uitstak om gemakkelijker via een luik bevoorraad te kunnen worden vanaf de straat. En dat betekende een trap van de voordeur naar beneden naar de straat toe. Onderaan de trap had je dus het pand verlaten en het gezelschap de rug toegekeerd. En uitgerekend op dat moment krijg je de ingeving, de geest, van wat je reactie had moeten zijn. En is dan als mosterd na de maaltijd. Ook dat bestaat in het Frans: c’est de la moutarde après dîner.

➔ Lees verder…