De helft van de finalisten aan het NK Schaken algemeen bestaat dit jaar uit leden van Schaakstad Apeldoorn en dat betekent vijftig procent. Is dit uniek, de helft uit één vereniging? Niet uniek, wel bijzonder, want slechts vijf van de 75 voorgaande officiële kampioenschappen zijn beslist via een tweekamp en dat betekent ook vijftig procent per club, minstens! Een barrage na het toernooi om tot een winnaar te komen, telt niet mee in dit opzicht.
De eerste van die vijf tweekampen vond plaats in 1913, Johannes Esser verslaat met 3½-½ Rudolf Loman, de kampioen van het jaar daarvoor. En na wereldkampioen te zijn geweest, wordt Max Euwe zo duidelijk als kampioen beschouwd, dat drie keer de uitdager komt uit een nationaal kandidatentoernooi. Euwe verslaat zijn uitdagers zonder ook maar een enkele verliespartij: Salo Landau 3½-½ in 1939, Arnold van den Hoek 8-2 in 1942 en Theo van Scheltinga met 5½-2½ in 1948. Na zestien jaar (eigenlijk 33 als we de WK-tussenperiode in 1936 niet meerekenen) wordt hij als kampioen onttroond in 1954 door Hein Donner. Twee jaar later wint Euwe ongeslagen met 7-3 de revanchematch van Donner, wat meteen zijn laatste (en veertiende) optreden in een NK is geweest. Max Euwe werd voor het eerst nationaal kampioen in 1921 en is met twaalf keer de meest succesvolle deelnemer ooit.
Max Warmerdam (2608) en Roeland Pruijssers (2570) zijn de bewuste twee leden van Schaakstad, samen met Robin Swinkels (2523) en Hing Ting Lai (2450) gaan zij in een dubbelrondige vierkamp uitmaken wie NK-76 wordt, van 27 november tot en met 3 december in Rotterdam. Zij wonnen de plaatsingstweekampen in Hoogeveen waar Thomas Beerdsen en Nico Zwirs voor nog meer Apeldoornse inbreng zorgden. Drie van de vier finalisten gaan hun beste prestatie verbeteren, wat voor Max, Hing Ting en Roeland niet echt lastig zal zijn want de eerste twee debuteren en Roeland werd vijfde in 2013 plus gedeeld zevende in 2015. Robin heeft drie keer eerder meegedaan: gedeeld derde in 2011 en gedeeld zesde in 2012 en 2009.
Prognose? Hoewel de volgorde qua laatste FIDE-rating in Apeldoorns voordeel uitvalt, ga ik daar mijn vingers niet aan branden. Veel te gevaarlijk, een oordeel gebaseerd op rating is hoogstens voorspellend maar vooral onvoorspelbaar wat dat betreft. Hoewel, toch Max misschien, gezien zijn voornaam? Uiteraard andersom als Euwe Roeland had geheten.
Het zou wel mooi zijn, de eerste Schaakstad-winnaar van het algemene kampioenschap, alleen mannen in feite, behalve in 1999 met deelname door Zhaoqin Peng. Om publicitaire redenen deed in 2000 het computerprogramma Fritz SSS mee en dat veroorzaakte veel commotie. Dit zijn de enige twee keren geweest dat het deelnemersveld niet uit mannen bestond. Je moet wel oppassen naar het schijnt met m/v-naamgeving tegenwoordig (of juist niet, natuurlijk) in deze inclusieve en verwarrende woke-tijden.
In het geval van Max en of Roeland als winnaar, komen de algemenen op gelijke hoogte met de dames vanuit Apeldoorns standpunt bekeken. Renate Limbach werd nationaal kampioen in 1990 en zij was lid van ASG1.
Uit de historie van het Nederlands Kampioenschap een aantal wetenswaardigheden, vooral geput uit de bronnen van MEC, het Max Euwe Centrum.
- Het eerste officiële NK in 1909 is een dubbelrondige (niets nieuws onder de zon dus, 112 jaar later…) vijfkamp, gewonnen door Adolf Olland en Abraham Speijer met 5 uit 8. Er komt geen beslissingstweekamp omdat de schaakbond Speijers eis afwijst dat de verliezer evenveel prijzengeld dient te krijgen als de winnaar en Olland als kampioen aanwijst.
- Het laatste NK in 2019 wordt gewonnen door de broers Van Foreest met 5 uit 7 waarna Lucas kampioen wordt door Jorden te verslaan met 1½-½.
- Opnieuw frictie in 1926: Max Euwe krijgt toestemming om een partij vooruit te spelen waarmee Jacques Davidson het oneens is en zich daarom terugtrekt als deelnemer.
- De eerste en enige keer dat iemand al zijn partijen verliest, gebeurt in 1929 en E. Mulder gaat met die bedenkelijke eer strijken, 0 uit 9. Later overkwam hem dat niet nog een keer.
- De beste score zien we eveneens in 1929, Euwe behaalt 8½ uit 9 en dat is nadien niet meer verbeterd of geëvenaard. Een aantal keren wordt door de winnaar twee halfjes afgestaan, maar die 94,4% van Euwe is onhaalbaar gebleken tot op heden. Op naar de eerste alles uit alles!
- Viktor Kortsjnoi heeft overigens de beste procentuele score van alle 192 deelnemers tot nu toe: 92,3 na zijn 12 uit 13 in 1977. Hij was 46 jaar en daarmee de oudste buiten ons land geboren nationale kampioen. Euwe was 54 jaar bij zijn laatste kampioenschap, de eerder genoemde tweekamp met Donner tijdens de jaarwisseling van 1956.
- De jongste kampioen met 15 jaar is Anish Giri in 2009, geboren in Sint-Petersburg, toevallig ook de geboorteplaats van Kortsjnoi toen het nog Leningrad heette. Kampioen Jorden van Foreest was 17 in 2016.
- Salo Landau wordt in 1936 de eerste nationale kampioen die geen Nederlander is bij geboorte. Euwe deed als wereldkampioen toen niet mee wegens allerlei verplichtingen. Later werd Landau gevolgd door Hoan Liong Tan, Genna Sosonko, Viktor Kortsjnoi, Ivan Sokolov, Predrag Nikolic, Sergei Tiviakov en Anish Giri.
- In 1933 krijgt Olland tijdens de achtste ronde een hartaanval (in gewonnen positie) en overlijdt achter het bord. De scoretabel is toch compleet omdat uitgerekend zijn partij uit de negende en laatste ronde vooruit is gespeeld.
- Zeventien toernooien kenden twee winnaars (of meer: in 1973 drie) waarna dertienmaal een barrage de kampioen opleverde. Tweemaal werd Sonneborn-Berger toegepast en beide keren trok Hans Ree aan het langste eind. Plus de eerder aangegeven beslissing van de bond in 1909 en dan nog de hierna genoemde uitkomst.
- In 1978 komt een beslissingstweekamp niet tot stand en mogen Jan Timman en Genna Sosonko zich beiden kampioen noemen. Dit werkt klaarblijkelijk aanstekelijk want dezelfde situatie deed zich voor bij ASG1 in het seizoen 1978-1979 met Jacques Kuiper en Ger van Steenbergen als clubkampioen.
- Paul van der Sterren wenst om principiële redenen in 2000 niet tegen Fritz te spelen en accepteerde een reglementaire nul. Manuel Bosboom gaf na een paar zetten demonstratief op, zal wel niet via schudden van handen zijn gegaan.
- Dopingcontrole wordt in 2002 voor het eerst uitgevoerd onder de deelnemers, er wordt niets gevonden. Geen idee trouwens of het nadien nog eens is gebeurd.
- Weer een keer onenigheid. De toernooileiding gaat niet akkoord met zijn aangekondigde afwezigheid in de laatste ronde in 2009. Daarop verlaat Sergei Tiviakov na drie ronden het toernooi.
- De laatste conflictsituatie ontstond door de coronamaatregelen van de bond voor de plaatsingstweekampen en het vrouwenkampioenschap van 2021. Zes personen waren het er niet mee eens en zij spanden een kort geding aan. De rechtszaak werd verloren waarna titelverdediger Lucas van Foreest, Migchiel de Jong, Ivo Maris en drievoudig kampioen Sergei Tiviakov van deelname afzagen. Sipke Ernst en Machteld van Foreest stapten over hun bezwaren heen en deden wel mee.
- In totaal zijn 80492 partijen gespeeld door 192 deelnemers in 75 kampioenschappen. Daarbij niet de dertien barrages en niet de drie nationale kandidatentoernooien waar de uitdagers van Euwe uit voortgekomen zijn. Er zijn 31 kampioenen geweest.
- De oplettende lezertjes zal het niet ontgaan zijn dat de som van alle partijen niet klopt, er ontbreekt er een. In 1924 werd een afgebroken partij na het NK uitgespeeld en is daarom niet opgenomen in de officiële scoretabel.
- Meeste deelnames: Van der Wiel 28 – Van der Sterren 25 – Nijboer 23 – Ree 21Vaakst kampioen: Euwe 12 – Timman 9 – Van Wely 8 – Giri 4 (uit 5), Piket (14), Ree (21)Meeste partijen: Van der Wiel 306 – Van der Sterren 281 – Ree 241 – Nijboer 236 – Langeweg 218 – Donner 202Meeste punten: Van der Wiel 176½ – Van der Sterren 150 – Ree 140½ – Timman 138Hoogste percentage: Kortsjnoi 92,3 – Euwe 78,6 – Weenink 77,8 – Giri 77,5 – Tan 75Beste plusscore: Timman 79 – Euwe 76 – Sokolov 48 – Van Wely 47 (uit 177), Van der Wiel (306) – Donner 46 – Piket 45 – Ree 40.
Dat is het wel zo’n beetje, met die getallen. De zin hiervan? Ach, het uitzoeken houdt de geest hopelijk soepel en bovendien houdt het je van de straat, ook niet onbelangrijk tegenwoordig.
Ter afsluiting, ere wie ere toekomt: Zhaoqin PENG overtreft de twaalf kampioenschappen van Euwe ruimschoots. Zij heeft zeventien nationale titels behaald, behalve veertien keer in ons land ook driemaal kampioen van China. En dan ben je echt een heel grote dame!
1 Apeldoorns Schaak Genootschap
2 Zie Rectificatie op NK 2021 – vijftig procent