15.50 – Na bijna drie uur spelen zijn alle partijen nog bezig. Op de topborden heeft En Passant met zijn vijf grootmeesters de overhand, maar op de lagere borden heeft MuConsult Apeldoorn prima kansen. Het kan dus nog alle kanten op.
16.23 – De eerste tegenslag aan Apeldoornse zijde: Tim Lammens had een veelbelovende stelling, maar liet Richard Vedder in de complicaties ontsnappen met remise.
Het eerste aantoonbare blijk van ‘schaken in Apeldoorn’ was in 1908. Of eerder? Het verloop van toen tot nu heb ik pogen vast te leggen in een artikelenreeks van in totaal achttien hoofdstukken, die in tweewekelijkse afleveringen gepubliceerd worden. Hieronder vindt u de zesde en tevens laatste aflevering.
15. Jeugd en opleiding
Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst en opleiding is alles. Dat zijn twee waarheden als een koe en zo vaak gebruikt dat het clichés kunnen worden. Maar wel waar! Slechts twee voorwaarden zijn noodzakelijk: je hebt jongeren nodig en opleiders. Om ook eens een open deur in te trappen… Het tweede punt valt of staat met de beschikbaarheid van geschikte personen. Met de nadruk op geschikt, want niet iedereen heeft de benodigde vaardigheden. Uren achter het bord kost geen enkele moeite maar ik heb te weinig geduld om schaakles te geven. Vroeger wel gedaan maar was opgelucht dat het na drie maanden niet meer hoefde en anderen het overnamen. Een behoorlijk schaakniveau is prettig maar niet echt nodig, er is voldoende goed lesmateriaal voorhanden. Bij MSC hoorde ik eens het argument ‘ik ga ze toch zeker niet beter maken dan ik ben’ (daar was in zijn geval niet zo veel voor nodig) en kon er inwendig wel om lachen. Volkomen fout uiteraard, door les te geven ga je zelf trouwens ook beter spelen. Uit ander hout gesneden was de jeugdleider die het hele podium bedekte met uitgevouwen kranten. Dan stonden de geslaagden bij de uitreiking van de schaakdiploma’s ook een keer in de krant. Er ging een grote stimulans van uit en iedere uitreiking was een feest!
En dan dat eerste punt: jongeren, om op te leiden. Waar te vinden? Je komt vanzelf uit bij basisscholen als mogelijke broedplaatsen van talent. Dat werd in 1976 niet alleen onderkend bij De Schaakmaat maar dankzij vooral Wim Bruins ook omgezet in daden met het nog steeds bestaande ABKS (Apeldoorns Basisscholen Kampioenschap Schaken) als resultaat.
Een paar namen ga ik noemen en weet op voorhand dat daarmee anderen tekort wordt gedaan, zeker weten. Want er zijn gelukkig velen geweest die langdurig hun bijdrage hebben geleverd. Niet alleen wat lesgeven zelf betreft, ook op het punt van vervoer en begeleiding. Zonder de inspanning en hulp van ouders bijvoorbeeld, is jeugdopleiding niet goed denkbaar. Bij ASG heeft An Donker-Tramper zich met ziel en zaligheid meer dan twintig jaar ingezet voor de jeugd. Ook Chris de Vries heeft zijn sporen verdiend op dit punt. Bij OG/SVA gaf Jan Diekmann op zaterdagochtend schaakles. Totdat steeds vaker minder betrokken ouders van vriendjes erachter kwamen dat je daar je kroost, onder het mom van schaken, kon dumpen. De lessen gingen lijken op een aflevering van De Luizenmoeder met Diekmann in de rol van meester Anton. De pionnen vlogen hem om de oren, hij stopte meteen en voorgoed. De goeden leden onder de kwaden… Later heeft Ap Ketting de draad weer opgepakt. Bij De Schaakmaat is dit punt altijd heel goed verzorgd geweest zoals eerder vermeld. Daardoor voelde Schaakstad Apeldoorn minder noodzaak om dit onderwerp blijvend aan te pakken. Het bleef bij een paar pogingen in het begin van de eeuw mede door (te) weinig jeugdleden. De continuïteit van de opleiding was een belangrijke reden voor het opgaan van Schaakmaat in Schaakstad en zal worden voortgezet. Op vrijdagavond verzorgt Frie van Belle momenteel de opleiding voor een tiental kinderen. De rol van SBSA is belangrijk geweest. En Schaakacademie Apeldoorn is heden ten dage actief. Plus de hopelijk positieve impulsen via de Schaakweek Apeldoorn.
In oktober 2022, bijna vier jaar later, telt de club 70 jeugdleden. Via de actieve jeugdcommissie worden de schaaklessen gegeven door meerdere docenten. Het ABKS wordt inmiddels een flink aantal jaren georganiseerd door Chris Doornekamp. Alle informatie met betrekking tot de jeugd is te raadplegen via de website van de jeugdafdeling.
16. Grootmeester
Alle schakers beleven plezier aan schaken, de meesten kennen hun (on)mogelijkheden en hebben daar vrede mee. Moet ook wel… Een aantal spelers boekt steeds vaker steeds betere resultaten en blijkt over talent te beschikken. In combinatie met verdere opleiding, volharding en een handvol andere eigenschappen worden die resultaten nog beter, van een almaar kleiner wordend aantal. Wordt daarbij aan bepaalde criteria voldaan, dan benoemt de Wereldschaakbond FIDE je tot meester, IM. De weg naar boven toe wordt steeds smaller door strenger wordende eisen en als het lukt, word je grootmeester, GM. De wereldkampioen is de enige die mag genieten van het prachtige uitzicht boven op de eenzame top.
Sinds 1950 is dat zo geregeld, met die titels. Tot dan waren er natuurlijk ook grootmeesters, op basis van algemeen erkende prestaties. In 1950 benoemde de FIDE vijftien actieve schakers officieel tot grootmeester, onder wie Euwe. Plus twaalf man op grond van hun prestaties uit het verleden. Die 27 waren per augustus 2018 uitgegroeid tot ruim 1600 waaronder 37 dames. Alle inactieven inbegrepen, een titel geldt voor het leven. Er zijn zoveel grootmeesters dat je het woord ‘inflatie’ wel eens hoort, voornamelijk uit de mond van niet-grootmeesters… Nederland telde toen 35 GM’s inclusief de enige dame Zhaoqin Peng en 92 IM’s waarbij Tea Lanchava de dames vertegenwoordigt.
En van Apeldoornse oorsprong? Arthur van de Oudeweetering (2003), Merijn van Delft (2004), Stefan Kuipers (2012) en Nico Zwirs (2019) zijn IM. Om uit te komen bij Roeland Pruijssers en Thomas Beerdsen, beiden Grandmaster. Roeland zorgde in maart 2012 voor de primeur1, gevolgd door Thomas in augustus 2023, de eerste grootmeester in het klassieke schaak met geboorteplaats Apeldoorn.
1 In 2007 wordt Jacques Kuiper GM bij de correspondentieschakers.
17. Via meer micro naar minder...
Deze terugblik betreft het georganiseerd bij elkaar komen in Apeldoorn met schaken als doel. Dat begon met ASV/ASG, later OG/SVA gevolgd door De Schaakmaat. Natuurlijk ook VDS Beekbergen en SV Ugchelen. We zagen nog meer initiatieven, ook opheffingen plus de verschillende samenvoegingen met als meest recente voorbeeld het opgaan van Schaakmaat in Schaakstad. Dat veroorzaakt nostalgie bij velen en dat gevoel wordt wellicht nog sterker na de volgende lijst. En voor ‘vreselijk saaie opsommingen’ is in het begin gewaarschuwd, echt wel! Het betreft deelnames aan het Micro-toernooi, dat in eerste instantie bedoeld was voor bedrijven met micro-teams van vijf personen. In tegenstelling tot de toen gangbare macro-tientallen en aangevuld met school- en schaakclubs. Het gaat over teams vanaf 1961 tot en met 1986. Het bleef bij deze 26 toernooien wegens te weinig animo om van start te kunnen gaan op, traditioneel, de derde donderdag in november. Nog acht teams waren nodig om uiterlijk in januari te kunnen beginnen en dat is niet gebeurd. Centraal Beheer stopte als medeorganisator na opheffing van hun schaakvereniging in 1981. Jan Diekmann en Wim van der Elburg, SVA dus, stonden er niet alleen voor, want zij bleven praktische hulp krijgen van Futura, de personeelsvereniging van de belastingdienst. In die jaren plaatste de winnaar van de hoofdgroep zich voor het landelijke NK Bedrijvenschaak. Zet je schrap, even doorbijten en wees dankbaar dat het niet nog erger is, want de lijst zal niet eens compleet zijn:
Adm. Centr.
Apeldoorn-Zuid
ASG
Blik Boys (Deventer)
BSC (Brummen)
CB
CBM
Chr. Lyceum
Chr. MTS
Combi (in meerdere samenstellingen)
COS
Cuvecto
De 4 Punten
De Kombinatie
De Maten
De Mattenkloppers (Ap Ketting!)
De Pion (Veluwse Auto Dienst)
De Schaakmaat
De Zeven Pionnen (Epe)
Eerbeek
Futura
Gemeente Apeldoorn
GOVA (Arnhem)
Gymnasium
Heerde
Hoenderloo
Hohenheim (het voormalige landgoed, maar in feite de aldaar gevestigde St. Joseph-stichting)
Intercom
Internos
JSA
Kadaster
KonSchGem (ook als KSA)
Kontakt (Groot Schuylenburg)
Lichtpunt
Linker IJssel Oever
LTS
Lukas
Megro
NAC (de krant, niet de voetbalclub uit Breda)
OG
OG jeugd
OG/De Pion
PGEM (elektriciteit)
Philips (computers)
Praatpaal
PSVA (politie)
Rabobank
RCC (rijkscomputercentrum)
RCR (rekencentrum rijksbelastingen)
Remeha (verwarming)
Rokade
SDOV (schaak- en damvereniging OV?)
Senzo
Simpel
SOGA
Spartaan
Spelderholt
SVA
Thorbecke Boys
Tima ten Cate (textiel)
TNO (wetenschappelijk onderzoek)
Twello
Ugchelen (SVU)
VDS Beekbergen
Veggas (officieel: GAS instituut “VEG”)
Vlaswiek (sociale werkvoorziening, nu de Felua-groep)
Vlaswiek/De Pion
Vlaswiek/OG
Volmac (automatisering)
Walden (ook als SVW?)
Zevenhuizen
het (scha)A(k)-team.
Erg creatief, sommige namen. Op het hoogtepunt werd gespeeld in zes groepen en ingaande 1973 met vier- in plaats van vijftallen (dus meer micro…). In 1977 won het eental Zevenhuizen met 17½ uit 20, buiten mededinging, de club bestond uit Frans Henneberke solo. Handig zo’n club, met vlotte ledenvergaderingen lijkt me. Hij speelde kloksimultaan en Diekmann was wel in voor dit eenmalige experiment. Alles opgeteld zijn in de loop der jaren zeker 100 verschillende teams actief geweest, want er deden ook tweede tot zelfs zesde teams mee. Daarnaast was er deelname aan het populaire Korenmolentoernooi in Eerbeek plus natuurlijk de KNSB- en OSBO-competities. Kortom, er werd op grote schaal geschaakt in Apeldoorn en omstreken. De plaatselijke betrokkenheid werd extra versterkt door het organiseren van verschillende kampioenschappen. Het ABKS kende jarenlang een deelname van 30 à 40 scholen, vanaf het begin met De Schaakmaat in de organisatie en in 2018 nog steeds door hen ‘mede mogelijk gemaakt’. Aan deze 41e editie deden zeventien scholen mee. Het toernooi OAJK (Open Apeldoornse Jeugdschaak Kampioenschappen) vond in 2018 voor de 39e keer plaats, logischerwijs tijdens de laatste twee dagen van de voorjaarsvakantie. Sinds 2015 op de tweede dag gecombineerd met het Open NK voor speciale doelgroepen en als officieel NK erkend door de KNSB. Beide toernooien worden financieel gesteund door Maatschap Pruijssers, de OAJK sinds 2010 en met organisatorische steun van de Apeldoornse schaakverenigingen.
Kwartfinale NK voor bedrijven: KNSB-voorzitter Wille doet eerste zet op het bord van Jaap van den Herik – Fred van der Vliet, onder toeziend oog van internationaal arbiter Geurt Gijssen (Rode Kruisgebouw, oktober 1979)
In oktober 2000 kende de gemeente Apeldoorn nog ongeveer vijfentwintig schoolschaakclubs en acht verenigingen: ASG, VDS Beekbergen, SVA, De Schaakmaat, SV Ugchelen, Vrouw en Paard, De Touwladder en De Schakel. De laatste twee voor jeugdleden met als bijzonderheid dat De Wingerd (de eerste speellocatie van De Schaakmaat) na opheffing in 1991 is opgegaan in De Schakel. De combinatie van ASG en SVA deed mee aan de landelijke competitie als Schaakstad Apeldoorn.
Begin 2019 is de situatie vijf schoolschaakclubs waaronder De Schakel en twee verenigingen: Schaakstad Apeldoorn (met 136 leden) en VDS Beekbergen3. Plus Schaken Overdag op maandagmiddag en donderdagochtend. En daarmee houdt het op, vrees ik. Van één andere besloten activiteit ben ik zeker, misschien zijn er meer. Om met dat donker wordende lichtpuntje af te sluiten: in de allereerste speellocatie van ASG wordt nog steeds geschaakt, in de sociëteit! Hoewel, tijdelijk even ergens anders wegens verbouwingswerkzaamheden. Eind 2019 weer wel, is de bedoeling, door de interne club De Schutterkoning met momenteel zes leden waarvan de jongste bijna tachtig is. Natuurlijk verloop zorgde voor een afname, van circa twaalf man naar het tegenwoordige aantal, geen toename. Old soldiers never die, they simply fade away totdat niemand meer over is. De algemene conclusie ‘naar minder’ is al met al niet zo moeilijk, helaas…
3 Per 1 juni 2019 opgeheven wegens te weinig leden.
18. Tot slot
En zo zijn heel wat eigennamen de revue gepasseerd. Van clubs, van locaties, van teams en het belangrijkste: van mensen. Van de Apeldoornse schakers sinds 1908 zijn er ‘slechts’ ruim 160 vermeld geworden en het merendeel dus niet. Met de vaststelling dat iedere club uit alle leden bestaat en iedereen even belangrijk is!
Hoe ziet de toekomst van de club er uit? De algemene tendens duidt op een afname van het aantal leden. Wat is het kritische punt en wanneer wordt dit punt bereikt? En wat kunnen we doen om het te voorkomen? De vragen stellen betekent niet meteen een antwoord. Niettemin is de verwachting gerechtvaardigd dat de gemeente Apeldoorn voldoende inwoners blijft behouden om te voorzien in genoeg leden plus bestuurlijk kader voor een bloeiende schaakvereniging.
Dit overzicht is vergelijkbaar met het topje van een ijsberg. Het gedeelte onder water beslaat bijna negentiende en bestaat uit lezen, verwerken, lezen, lastigvallen van anderen zowel in woord als geschrift, opzoeken, lezen, raadplegen, nieuw ontdekte feiten invoegen, lezen, vraagtekens wegwerken om daarna alles opnieuw te controleren. Ook schrappen af en toe. En weer van voren af aan, steeds herhalend. En lezen, niet te vergeten. Dat is geen ramp, integendeel, maar een ramp met een ijsberg ligt per definitie op de loer, kijk maar naar de Titanic. Met andere woorden: een fout is mogelijk, hopelijk niet maar je weet het nooit. Mocht dat dus onverhoopt het geval zijn dan ben ik daarvoor als enige verantwoordelijk. Dat geldt ook voor conclusies, interpretaties en langdradige uitweidingen. Laat een fout wel weten alstublieft, een beetje geloofwaardig verhaal behoort over een erratum te beschikken, tot slot…
Vragen rondom mobiele telefoons zijn aan de orde gekomen tijdens de wedstrijd de KNSB-wedstrijd Wageningen 3 – MuConsult Apeldoorn 3 (eindstand 4–4). Of liever gezegd, het is niet aan de orde geweest, bij mijn weten. De wedstrijdleider heeft niet ingegrepen en de partij gewoon laten doorspelen. Onjuist, volgens mij. Een dag na de wedstrijd heb ik de reglementen van de KNSB er nog eens op nageslagen. Daarin staat:
20.5 – Tijdens de wedstrijd is het een speler verboden om een mobiele telefoon of andere elektronische hulpmiddelen bij zich te dragen. Als geconstateerd wordt dat een speler zo’n apparaat bij zich draagt, dan verliest die speler de partij. Spelers, ook die arriveren nadat de wedstrijd is begonnen, moeten hun mobiele telefoon of andere elektronische communicatiemiddelen direct uitzetten en wegleggen voordat zij de eerste zet doen.
