Donald Trump doet zijn best om als een eersteklas eikel over te komen, volgens velen en met veel succes naar hun oordeel. Maar wie weet hoe over hem geoordeeld wordt, over pakweg dertig jaar. Van de voormalig tweederangs acteur Ronald Reagan had men eerst geen hoge pet op, maar hij wordt nu beschouwd als een van de betere presidenten van de VS. De vijfenveertigste POTUS kan dus nog een beetje hoop koesteren.
Het eerste aantoonbare blijk van ‘schaken in Apeldoorn’ was in 1908. Of eerder? Het verloop van toen tot nu heb ik pogen vast te leggen in een artikelenreeks van in totaal achttien hoofdstukken, die in zes tweewekelijkse afleveringen gepubliceerd worden. De eerste daarvan – inclusief een inleiding – treft u hieronder aan.
Inleiding
Het georganiseerd bij elkaar komen in Apeldoorn met schaken als doel bestaat 110 jaar, vandaag 4 december 2018. Een goede reden om als geïnteresseerd clublid op die historie terug te zien. Vooral op het gebied van bestuurlijke ontwikkelingen. Plus wetenswaardigheden in het bijzonder met een link naar leden van nu zonder de bedoeling of illusie om volledig te zijn. Dat is ook niet mogelijk wegens ontbrekende informatie en zou bovendien leiden tot een vreselijk saaie opsomming. Wat natuurlijk toch al een beetje het geval is. Schaakpartijen laat ik buiten beschouwing. Dat aspect is in voldoende mate tot uitdrukking gekomen in het jubileumboek en de verzamelde wedstrijdverslagen. Plus de regelmatige website-bijdragen van de hoogste teams. Af en toe kan ik het niet nalaten om een persoonlijke noot toe te voegen. Ik weet het, dat hoort niet in een historisch overzicht, maar ik ben dan ook geen historicus. Mijn bronnen zijn:
- een dozijn dozen met ASG-, OG-, SVA-, Schaakmaat-, Schaakstad- en OSBO-materiaal1
- Cultuur Onder Dak Apeldoorn, het CODA-archief, categorie 10, nummer 337
- Schaakstad Apeldoorn 100 jaar, het jubileumboek samengesteld door Anton Weenink
- Verzamelde wedstrijdverslagen 2002 – 2013 van Henk Vinkes
- internet met zijn vele mogelijkheden, zoals websites met gedigitaliseerde clubbladen waaronder die van ASG en van OG/SVA
- eigen notatieboekjes, want de zwakste inkt is sterker dan het sterkste geheugen volgens een oude Chinese wijsheid
- navraag bij en informatie via velen, niet alleen clubleden.
Alle namen noemen is ondoenlijk omdat ik onvermijdelijk namen vergeet en dat is een hachelijke zaak. Vergelijkbaar met het naar buiten leunen uit ramen van Italiaanse treinwagons: è pericoloso sporgersi. Dank aan allen, maar met name aan Rudy Bloemhard, Lieuwe Boersma, Véronique Hijl en Theo Visschedijk.
1 In juli 2020 nog eens twee dozen en een draagtas met clubbladen en diversen ontvangen van Lex Cornelisse.
1. Twijfel...
Schaakliefhebbers(sters), die zich wenschen aan te sluiten, worden verzocht hiervan opgave te doen bij de Secrse.-Pennse. Het Bestuur, W.F.L. Verduijn. Voorz. N. Windemuller, Secrse.-Pennse., Bas Backerlaan 99.
Met een vervolg in de krant van 24 november 1906:
In de l.l. gehouden Vergadering van de Apeldoornsche Schaakvereeniging is tot Voorzitter gekozen de Heer W.F.L. Verduin, en tot Secretaresse-Penningmeesteresse Mejuffrouw A. Windemuller2. Tevens werd bepaald, om te beginnen met 30 November, Vrijdags avonds in het Hotel Oranjepark samen te komen.
Of er op die avond in het hotel aan de Regentesselaan ook daadwerkelijk is geschaakt, valt niet te achterhalen. Ook niet of het aantal leden meer was dan twee. De vereeniging is geen lang leven beschoren gezien het bericht ruim twee jaar later.
Eerst echter nog meer reden tot twijfel, want Jan de Ruiter ontdekt (waarvoor dank) het volgende bericht in de Apeldoornsche Courant van 13 december 1890:
Dat is dus nog langer geleden. Of deze oproep tot een schaakclub heeft geleid (via fr. br.), is vooralsnog niet bekend.
2 In de OSBOde ter gelegenheid van het 50-jarig OSBO-jubileum 1946 ‒ 1996 schrijft Will G. Bruins – Simons in Vrouwen in de schaakwereld o.a. het volgende: De Vaassense SV (nu geen lid meer) had in 1949 een vrouwelijke secretaris. Secretaresse, zoals ze toen werd genoemd: Mej. A. Windemuller.
2. Apeldoorns Schaak Genootschap
De gebeurtenis waarmee deze historie in elk geval een aanvang neemt (ondanks die oudere berichtgeving), is een oproep in de Apeldoornsche Courant op 28 november 1908 door A.E. Kerkhoven, Loolaan AA 9. Dat resulteert nog geen week later in de Constitueerende Vergadering van het Apeldoorns Schaak Genootschap op vrijdag 4 december 1908. Te lezen in het clubblad Zeemeermin No. 2, april 1976. Aanwezig zijn zeventien belangstellenden waaronder twee dames en dit laatste feit mag zeker voor die tijd opmerkelijk worden genoemd. Een van de dames is mejuffrouw Windemüller en een van de anderen de heer Verduyn. Afgezien van de spelling ongetwijfeld het tweepersoonsbestuur van die mogelijke voorloper. In het eerste ASG-bestuur worden gekozen de heren majoor Hisfink, Dr. Van Rhijn, J. Esmeyer met als voorzitter A.E. Kerkhoven. Want initiatief wordt vaak ‘beloond’. De eerste schaakavond vond weer een week later plaats in de sociëteit aan het Oranjepark, Kerklaan. Dit duurde tot in het begin van de jaren veertig totdat de sociëteit in beslag werd genomen voor eigen gebruik door de Duitse bezetters. Vermoedelijk was de voorzitter een man van de wetenschap, want in 1909 begroet de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen in Haarlem een nieuw lid: A.E. Kerkhoven te Apeldoorn. In de telefoongids van 1915 staat hij met naam, adres en telefoonnummer 135 opgenomen. De nummer één burger, toenmalig burgemeester Roosmale Nepveu, kreeg uiteraard nummer 1.Loolaan, sociëteit, majoor, Dr., wetenschappen, telefoon in 1915: allemaal aanwijzingen in de richting van een club van standing en aanzien. Het zijn geen aanwijzingen die meteen doen denken aan jongens van de gestampte pot.
3. Van ASG naar A(p)SV en weer terug
In 1920 startte de landelijke competitie en tevens de competities in de onderbonden. Apeldoorn (ASV) werd ingedeeld in poule Oost Noord met Deventer, Kampen en Zwolle. In die tijd werd de clubnaam zelden gebruikt. ASV won alleen van Kampen (3½-1½), maar de verliezer werd wel poulewinnaar. Kampen won daarna de kampioenswedstrijd tegen SMB Nijmegen, de winnaar van Oost Zuid. Hoewel er sprake was van een competitie voor tientallen, speelde Kampen steeds wedstrijden van vijf tegen vijf.3 In 1923 werd voor het laatst in deze poules gespeeld. Ook toen deed ASV het niet zo best ondanks de 6½-3½ winst tegen SMB. De uitslagen (nederlagen) tegen het Arnhemse ASV en Zutphen zijn nog niet achterhaald kunnen worden.
In het begin van de jaren dertig ontstaat onenigheid binnen de vereniging, een verschijnsel dat ‘normaal’ genoemd mag worden. Onderlinge irritaties door botsende ego’s, onwrikbare standpunten, heel verschillende karakters en ongelukkige beslissingen. Van en door onkreukbare personen met soms achteraf spijt. Maar tijd is onomkeerbaar… En die spijt hardop uitspreken is meestal te veel gevraagd. Ik kan mij niet goed clubs (beter gezegd een verzameling mensen) voorstellen waar nog nooit iets dergelijks aan de hand is geweest. Een aantal leden splitst zich af en zij richten de SV Dr. Euwe op (Max Euwe wordt ook gebruikt als naam). In 1936 speelt de club in hotel Suisse aan het Stationsplein, secretaris is L. Betman. De naamgever wordt wereldkampioen in december 1935 met niet alleen die K van KNSB tot gevolg maar belangrijker, een geweldige belangstelling voor schaken in brede lagen van de bevolking. Nog geen drie maanden later bijvoorbeeld wordt VDS Beekbergen4 opgericht, Vriendschap Door Strijd, in Lieren trouwens, op 8 maart 1936. In Apeldoorn zelf voelden veel nieuwelingen zich niet echt thuis bij ASV want ’te veel van standing’. Dat dient bezien te worden door de bril van de toenmalige tijdgeest waarbij standsverschillen een veel grotere rol speelden dan nu. Ondenkbaar bijvoorbeeld dat onderwijzers met hun voornaam werden aangesproken. Of oudere en eerbiedwaardige clubleden idem door jonge broekjes die net lid waren. Ook onderling niet of nauwelijks, zo lag dat vroeger. Indien bekend vermeld ik wel voornamen zonder daarmee consequent te zijn.
Het niet thuis voelen bij ASV betekende impliciet de geboorte van Ons Genoegen. Tijdens de laatste jaren van de oorlog waren de externe contacten vooral onderling: ASV, Dr. Euwe, OG plus de Eper SV. VDS was klaarblijkelijk nog niet zover. Dr. Euwe speelde toen in een gebouw aan de Langeweg. Het voorstel van jonkheer A.E. (Arnold) van Foreest (ASV) na de oorlog, om het Apeldoornse trio te laten fuseren onder de oude naam, stuitte op te grote verschillen. Eind 1946 sluiten ASV en Dr. Euwe samen wel de rijen en gaan weer verder als ASG. Het is niet bekend of men is teruggekeerd naar de sociëteit of nog even heeft gespeeld aan de Langeweg. In 1947 betrok men Huize Haytink aan de Loolaan op de locatie waar tot 2020 een Vietnamees restaurant was gevestigd. Dat heeft in ieder geval vijftien jaar geduurd met aansluitend een ‘onbekende’ periode tot 1972. In de jaren vijftig is E.J.A. de Block een tijdje voorzitter geweest. ASG speelde in 1972 in het CJMV gebouw in de Van Kinsbergenstraat, waarschijnlijk eerder. Dat is schuin tegenover café SamSam, waar meer dan tien jaar het Open Apeldoorns Snelschaakkampioenschap werd gehouden, voor het laatst in februari 2020. In 1936 kom ik het gebouw tegen als CVvJM en waar toen damclub De Dam5 damde.
Het Verenigingsnieuws no. 1 van oktober 1973 geeft als bestuur: K.J. Smit voorzitter, B. IJzerman secretaris, A.R. (Arie) van der Linden penningmeester, C.N. (Chris) de Vries jeugdleiding, de competitieleiders A.M. (Arie) van der Zee en H.T.M. (Henri) van de Poll plus C.J.P. (Cees) Sep lid. Bij het verlaten van het bestuur worden N. Geldhof en G.H. Borgers benoemd tot erelid in september 1973. Borgers (oud-voorzitter van ASG) was in 1946 bij de oprichting van de OSBO en werd wedstrijdleider. Hij heeft dat 22 jaar gedaan en mede daarom erelid van de bond, in 1968. En smaakte meteen in 1947 het genoegen van ASG als OSBO teamkampioen. Bij het eerste tiental zie ik de namen van onze huidige leden Cees Sep (clubkampioen toen) en H.K. (Hans) Bouwer. Dertig jaar eerder, op 11 maart 1943, maakten Smit en Van der Zee deel uit van Dr. Euwe dat met 5-5 gelijkspeelde tegen OG. Daar deed A.J. (Ad) Logtenberg mee, een van de drie broers die in de jaren zeventig lid waren van OG.
In augustus 1974 wordt Smit opgevolgd door Van de Poll, die ruim tien jaar voorzitter zal blijven. De redactie begroet per 1 september 1974 oud-lid W.H.J. (Wim) Sanders als nieuw lid en hij wordt in hetzelfde seizoen voor de vijfde keer kampioen. In die competitie (systeem Keizer) behoorden Bouwer, Sep en M. (Marco) Verdonk ook tot de deelnemers. Sanders, geboren in 1929, moest als ons meest ervaren clublid na de competitie 2017-2018 noodgedwongen stoppen om gezondheidsredenen. In de Zeemeermin (opvolger van Verenigingsnieuws) van april 1976 wordt W.A. Weenink als nieuw lid vermeld. Anton heeft jarenlang in het bestuur gezeten. Eerst als wedstrijdleider in 1979, daarna secretaris en tot slot de laatste ASG-voorzitter. Het laatste jaar gecombineerd met het secretarisschap. In het clubblad van september 1976 kom ik R.E.F. (Rudy) Bloemhard tegen, in het derde team in OSBO 2C. Op de ledenlijst ontbreekt Bouwer, hij is jarenlang in Zuid-Afrika geweest, komt in 1991 terug en wordt een jaar later weer lid. Ook herken ik een paar Philips-collega’s. Allen met adres en telefoonnummer, privacy was toen nog niet wat het nu is. Rudy Bloemhard is later ruim acht jaar bestuurslid, H.R. (Henk) Eleveld iets langer secretaris en Hans Bouwer zes jaar penningmeester tot aan 2003.
In 1977 betrekt men ’t Spainkbos, Koning Lodewijklaan (tegenwoordig Berkenhove met onder meer Kleinschalig Wonen) en dat duurt tot oktober 2001. In de ALV van juni 2001 wordt gestemd om de clubcompetitie te combineren met SVA, de tweede Apeldoornse vereniging. Uitslag: 16 vóór, 3 tegen en 3 onthoudingen. De eigen clubavond wordt opgeheven en verhuizing volgt naar De Brinkhorst, Ritbroekstraat. SVA speelde daar al sinds 1994 en in september start de gezamenlijke competitie. Harrie de Bie wordt kampioen en Ap Ketting is wedstrijdleider. Ook de competitie van het jaar 2002-2003 wordt gemeenschappelijk gehouden in De Brinkhorst.
Na Van de Poll is E. (Ernst) Alewijnse een paar jaar voorzitter, waarna Anton Weenink vanaf eind 1989 deze functie vervult tot aan het samengaan met SVA in 2003. Het laatste jaar een dubbelfunctie, zoals vermeld.
3 Dit voedt de gedachte dat met ‘onderbonden’ wel eens ‘districten’ bedoeld kan zijn. De (K)NSB-competitie bestond uit clubs uit het westen van het land. In de regionale of onderbonden speelden verenigingen uit het hele land, maar niet alle en de resterende clubs werden ingedeeld in districten.
4 Per 1 juni 2019 opgeheven wegens te weinig leden.
5 Voorloper van Damclub Apeldoorn
Laatst bijgewerkt: 31/08/2024
In de Apeldoornsche Courant van 13.12.1890 spreekt men al over een schaakvereniging!
Al in 1910 was er een simultaan tegen Davidson uit Londen, zie de Apeldoornsche Courant d.d. 21-09-1910.
➟ Jacques Davidson, beroepsschaker (pdf)