Toen wij dus op een clubavond bijvoorbeeld Thomas achter een laptop zagen zitten met een headset op, denk dan niet dat hij naar een live radioverslag zat te luisteren van zijn geliefde Feyenoord. Of naar de heavy metal hoogtepunten van Motörhead (ook geliefd?). Nee, hij verdedigde op schaakgebied de eer van de Apes. We hebben al het nodige kunnen lezen via bijdragen van teamgenoten Nico Zwirs en Roeland Pruijssers. Helaas zijn ze niet doorgedrongen tot de kwartfinales.
Maar niets nieuws onder de zon! Met de ontwikkeling van de elektrische telegraaf destijds was het mogelijk geworden om ‘op afstand’ met elkaar te schaken. Een kabel- of draadverbinding was een voorwaarde en met behulp van een code werden de zetten overgeseind. De eerste bekende wedstrijd vond plaats in 1844 tussen Baltimore en Washington, 173 jaar Before Apes!
Toch best lastig op den duur, zo’n noodzakelijke en letterlijke verbinding. Stel je eens voor om signalen draadloos te kunnen verzenden, wat een verbetering zou dat zijn. En jawel, in 1901 (het geboortejaar van Euwe, maar dat staat er los van) lukte het Marconi voor het eerst om via radiogolven een trans-Atlantische verbinding tot stand te brengen, in het jaar 116 BA. Radio Kootwijk heeft er zijn hoogtepunten aan te danken gehad, ook letterlijk.
Begin september 1945 (72 BA, we komen dichterbij) vond een schaakontmoeting plaats tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Historisch in meerdere opzichten: de eerste match met gebruik van radiotelegrafie en voor de Sovjet-Unie was het de eerste ontmoeting tegen een ander land in welke sport dan ook. De uitslag mogen we ook historisch noemen, de SU won verpletterend met 15½‒4½. Eerst 8‒2 en daarna 7½‒2½ met verwisselde kleuren. Euforie in Moskou, ongeloof in de schaakwereld, de VS in grote shock en opperste verwarring, en daar was Donald J. Trump niet eens verantwoordelijk voor. Hij zou ruim negen maanden later geboren worden. Het was het begin van een langdurige schaakoverheersing, centraal geleid, door de Sovjet-Unie. In 1972 tijdelijk onderbroken door Robert J. Fischer, als schaakspeler buitengewoon briljant, als mens buitengewoon bot en verworden tot een paranoïde en onzin uitkramende mafketel. En dan druk ik me nog netjes uit. Na het uiteenvallen in autonome republieken is het huidige Rusland nog steeds een sterk schaakland. En Armenië. Plus Georgië. Ook Oekraïne. En vergeet ik bijna Azerbeidzjan. Klein detail: het overzenden van een zet duurde gemiddeld zo’n vijf minuten.
Onmiddellijk moest ik denken aan een schaakwedstrijd tussen Nederland en Zweden, vele jaren geleden, ik denk ongeveer 50 BA. Ook met gebruik van moderne communicatie ‒ telex in dit geval, lach niet ‒ en ook online. Een andere overeenkomst met de PCL komt verderop aan de orde. En verschillen natuurlijk: twee teams slechts van elk tien personen. En ieder team diende wel fysiek gelijktijdig op één locatie aanwezig te zijn, vanwege de gecentraliseerde telex-opstelling. Net als in 1945. De Zweden in Stockholm, Nederland in Twente, ik meen in Enschede bij de TU. En online toen was niet hetzelfde online van Chess.com nu. Er moest met de zetten heen en weer worden gelopen tussen de spelers- en telexruimte.
Mijn oudste broer werkte destijds bij Akzo in Twente. Akzo was sponsor en hun bijdrage bestond mede uit de organisatie van de hele gebeurtenis. Mijn broer was lid van dat comité (hij is beter in organiseren dan in schaken) en wist natuurlijk van mijn schaakinteresse. Om die reden was ik aanwezig en bovendien, een extra loopjongen was nooit weg. Met de beste wil van de wereld kan ik me niemand van de teams meer herinneren (noch de uitslag, alleen dat Zweden won) maar wel dat een prominent schaakspeler was uitgenodigd. Iemand van wie men wist dat hij geen neen kon zeggen als het gaat om de promotie van zijn geliefde schaaksport. En dat hij voor dat doel in alle ‘uithoeken’ van de wereld al was geweest, zonder dat ik Twente als uithoek beschouw, integendeel, wel als regio. En ook omdat hij sympathie had gekregen voor Achterhoekers en Tukkers tijdens zijn korte periode als leraar wiskunde in Winterswijk. Dat kan inderdaad maar één iemand zijn en niet zomaar iemand: Max Euwe.
Techniek is zeer weerbarstig af en toe en net als bij Chess.com toen de server tijdens de derde ronde het opeens liet afweten, was plotseling geen telexverbinding meer mogelijk met Stockholm. De andere overeenkomst waar ik het over had. Ik heb altijd in de automatisering gewerkt (Philips, Atos) en een dergelijke storing noemden wij een severity-one incident, in goed Nederlands. Dan is er totale uitval: geen bevoorrading van leveranciers, geen productie in de fabrieken, geen betaling van salarissen. Ik had de indruk dat men dit laatste bij Philips voor het eigen personeel niet zo heel bezwaarlijk vond… Maar er kwam ook niets binnen, dat was erger.
De jongens en meisjes van de software (waar ik bij behoorde) waren maar wat blij wanneer de oorzaak bij de hardware bleek te liggen. Die stomme oudijzerklojo’s ook altijd. En omgekeerd. Zij vonden ons maar een ongedisciplineerd zooitje ongeregeld, wat ik nog steeds onbegrijpelijk vind: we waren zulke nette mensen.
Na drie kwartier was de storing voorbij, oorzaak onbekend (zal wel hardware zijn geweest) en de wedstrijd werd hervat. Die verloren tijd werd door Euwe zinvol besteed, hij ging altijd heel efficiënt met zijn tijd om, want een gepland interview met Tubantia kon opeens tijdens de storing plaatsvinden. De dienstdoende verslaggever was echter die zaterdagochtend ziek geworden en de krant stuurde een invaller, een jonge stagiair die van toeten noch blazen wist, op schaakgebied. In mijn functie als loopjongen werd gevraagd het interview te begeleiden. Op dat moment viel toch niets te lopen. Ik moest de tijd in de gaten houden en mocht me er verder niet mee bemoeien.
Het interview vond plaats in een vergaderzaaltje met een ovale tafel en zes of acht stoelen, een klok aan de wand (zo’n stationsklok), een schoolbord met krijtjes en een flip-over. Euwe en de invaller zaten min of meer tegenover elkaar aan tafel, ik er tussenin en Euwe nuttigde zijn lunch. Ik noemde het al, efficiënt wat tijd betreft. Nuttigen is een groot woord voor ‘naar binnen werken’. En lunch is een groot woord voor een broodje bal met mosterd. Op zo’n slap wit plastic bordje met dito bestek. Een mes waarvan het lemmet een kwartslag draait als er druk wordt uitgeoefend en een vork die in tweeën breekt door er alleen maar naar te kijken. Geen nood, met een servetje in de ene hand en het broodje bal in de andere, lukt het ook, beter zelfs. Wel één nadeel, je krijgt vette vingers en een vette mond. En ik zag ook een sliertje mosterd in een mondhoek van de grootmeester, helder geel, niet te missen. Met het puntje van de tong werd dat sliertje behendig naar binnen gehaald. Onderwijl beantwoordde Euwe met engelengeduld de meest onzinnige vragen, sommige waarschijnlijk voor de duizendste keer. Op de vraag naar zijn schaakniveau was het bescheiden antwoord:
“Gaat wel, ik mag niet klagen.”
Het broodje bal was op, mond en hand gereinigd met nog een paar servetjes, het interview voorbij en de sterverslaggever van Tubantia vertrok. Euwe glimlachte een beetje.
“Hij wist niet eens dat u wereldkampioen bent geweest”, zei ik.
“Ach, wat geeft het”, was zijn reactie. “Een mens kan nu eenmaal niet alles weten.”
Dit schoot me allemaal te binnen vooral toen ik las over die server time-out bij Chess.com. Een severity-one trauma misschien? Inmiddels zijn we wel aangekomen bij het jaar 0 BA…